Το πρώτο ψυχοσάββατο για το 2021 πέφτει στις 6 Μαρτίου, δυο ημέρες μετά την Τσικνοπέμπτη και λέγεται – «Σάββατο των Ψυχών» ή Ψυχοσάββατο. Είναι το δεύτερο από τα δύο Ψυχοσάββατα του έτους (το πρώτο επιτελείται το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω).
Ο λόγος που το καθιέρωσε η Εκκλησία μας, παρ’ ότι κάθε Σάββατο είναι αφιερωμένο στους κεκοιμημένους, είναι ο εξής: Επειδή πολλοί κατά καιρούς πέθαναν μικροί ή στην ξενιτιά ή στη θάλασσα ή στα όρη και τους κρημνούς ή και μερικοί, λόγω φτώχειας, δεν αξιώθηκαν των διατεταγμένων μνημόσυνών, «οι θείοι Πατέρες φιλανθρώπως κινούμενοι θέσπισαν το μνημόσυνο αυτό υπέρ πάντων των άπ’ αιώνος εύσεβώς τελευτησάντων Χριστιανών».
Με βάση την αρχαία δοξασία ότι οι νεκροί έχουν την ικανότητα να γνωρίζουν και να προλέγουν το μέλλον, το Ψυχοσάββατο είχε συνδυαστεί από παλιά με μαντικές λαϊκές δοξασίες όπου οι ανύπαντρες νέες έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους κόλλυβα των Αγίων Θεοδώρων, πιστεύοντας ότι θα δουν στο όνειρο τους τον άντρα που θα παντρευτούν.
Αν και όλα τα Σάββατα του έτους είναι αφιερωμένα στις ψυχές των χριστιανών, που έχουν αποβιώσει ανά τους αιώνες, με την ελπίδα της ανάστασής τους κατά τη Δευτέρα Παρουσία, σύμφωνα με τις Γραφές, η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία τιμά και ειδικά τη μνήμη τους τα δύο προαναφερθέντα Σάββατα.
Το έθιμο
Πρωί ψυχοσάββατου κάθε νοικοκυρά ετοιμάζει την κινίστρα της (ψάθινο στρόγγυλο πανέρι) .Μέσα βάζουν στη μέση ένα πιάτο βραστό στάρι με ζάχαρη από πάνω και δίπλα ένα μεγάλο στρόγγυλο ψωμί. Κοντά στο ψωμί μικρά στρόγγυλα ψωμάκια (πιρπισιόρ) .διάφορα φρούτα εποχής, χαλβά ,λουκούμια, ελιές.(σήμερα κ γλυκά) βάζουν στη τσέπη από το καλό τους βελούδινο μαύρο σακάκι το δευτέρι με τα ονόματα των νεκρών της οικογένειας και κινούν για την εκκλησιά.
Τοποθετούν τα πανέρια με τα αγαθά (πόμιλι) στο έδαφος κάτω στο πάτωμα της εκκλησίας και κάθονται άνα σόι. Τελειώνοντας η δοξολογία δίνουν το βιβλιαράκι τους στον παπά να διαβάσει φωναχτά τα ονόματα των κεκοιμημένων και αποχωρούν από τον ναό.
Στη συνέχεια τελούν το δικό τους ψυχοσάββατο όπως προαιώνια έκαναν .
Μεταφέρονται σε κοντινή πεδιάδα όλες οι γυναίκες του χωριού (σήμερα στην αυλή της εκκλησίας) και κάθονται όλες κάτω άνα σόι. Στρώνουν κάτω λευκά τραπεζομάντηλα –μισάλι και τοποθετούν τα κάνιστρα πάνω τους. Η Μεγαλύτερη σε ηλικία από κάθε σόι κόβει πρώτα το ψωμί και το μοιράζει –πάρτσε στα γύρω πανέρια(το ψωμί είναι για τούς νεκρούς προγόνους των συγγενών ανά τους αιώνας) στη συνέχεια μοιράζει το στάρι και τα υπόλοιπα αγαθά. Το ίδιο συνεχίζουν να κάνουν και οι υπόλοιπες γύρω από τη μισάλια (τραπεζομάντηλο) εναλλάξ ανταλλάσσουν αγαθά μοιράζουν μεταξύ τους γι αυτό το λέμε στη γλώσσα μας πιρτσέρι-Μοίρασμα το Ψυχοσάββατο. Η κάθε γυναίκα μοιράζει μόνο στο σόι του άντρα της δεν έχει δικαίωμα να μοιράσει στο δικό της σόι – γέννος. Φεύγοντας μεταφέρουν τα αγαθά στο σπίτι κ τοποθετούν σε σινί δίνοντας σε παιδιά και άντρες ονομάζοντας νεκρούς της οικογένειας κατά τη διανομή τους.
Την Κυριακή το πρωί μοιράζουν κατά τον ίδιο τρόπο πίτες συνήθως πιτιρόνια με ψητά φύλλα και τυρί πασπαλιστές με ζάχαρη. Στην συνέχεια παλαιότερα πήγαιναν στα πηγάδια και αφού τοποθετούσαν στο στόμα του πηγαδιού μαντήλι μαύρο παρακολουθούσαν την έξοδο των ψυχών από τον κάτω κόσμο. Θεωρούσαν πως το ψυχοσάββατο των Αποκριών που το ονόμαζαν Κιράγκα έβγαιναν οι ψυχές και το Ψυχοσάββατο του Αγίου Πνεύματος Τρισάγκα επέστρεφαν στον Άδη.
Λέγοντας
Κιράγκα ώρε ντι ώρε
Τρισάγκα πότε βερόρε!!!
Το έθιμο δημοσιευμένο από τον Φώτη Τράσια : Έθιμα ψυχοσάββατου στην Ιεροπηγή Καστοριάς
