Το ορεινό βλαχοχώρι της Ηπείρου, το Δίστρατο.
Ενα χωριό με υποδομές φιλοξενείας με ταβέρνες και καφετέριες με ευγενικούς και φιλόξενους ανθρώπους ετοιμους να σου πούν τα πάντα για το χωριό τους και την γύρω περιοχή.
Η υλοτομία, δύο μονάδες παραγωγής πέστροφας και γόνου πέστροφας, ο τουρισμός, λόγω της γειτνίασης με το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας, αλλά και οι εναλλακτικές δραστηριότητες που προσφέρει η περιοχή, κράτησαν τους κατοίκους στον τόπο τους. Το Δίστρατο είναι το τελευταίο από τα 5 χωριά της Λάκκας Αώου. Βρίσκεται στα σύνορα των Ιωαννίνων με τα Γρεβενά και μόλις 20 λεπτά από το χιονοδρομικό.
Επικεφαλής σε καθε είδους ξενάγηση ο πάντα ενεργός και δραστήριος πρώην Κοινοτάρχης του χωριού ο Κώστας Παγανιας μας αναφέρει οτι :
Η υλοτομία , είναι ένα παραδοσιακό επάγγελμα που πέρασε από γενιά σε γενιά. Το 1970 ξεκίνησαν οι δραστηριότητες γύρω από την πέστροφα και δημιουργήθηκαν δύο ιχθυοτροφεία και κράτησαν τον κόσμο στο χωριό.
Η πέστροφα του Διστράτου, έχει ξεχωριστή νοστιμιά γιατί ζει, σε κρύα καθαρά νερά. Είναι τα νερά των πηγών της Βασιλίτσας και η νοστιμιά της συναγωνίζεται με τη νοστιμιά της άγριας πέστροφας. Η σπεσιαλιτέ του χωριού μας είναι πέστροφα στα κάρβουνα», λέει χαρακτηριστικά. Η παραγωγή γόνου πέστροφας γίνεται με τεχνητή γονιμοποίηση στα ιχθυοτροφεία του Διστράτου. Είναι μια δραστηριότητα του πρωτογενούς τομέα, με σημαντική παραγωγή γόνου εξαιρετικής ποιότητας λόγω των συνθηκών. Τα ιχθύδια, είναι περιζήτητα στην αγορά.
Αν και στα 1.000 μέτρα υψόμετρο, στους πρόποδες της Βασιλίτσας και του Σμόλικα, οι κάτοικοι του δεν το εγκατέλειψαν, γιατί αξιοποίησαν όλα όσα η φύση τους παρέχει απλόχερα.
Το Δίστρατο απέχει 110 χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα και 61 από τα Γρεβενά. Από την κωμόπολη της Κόνιτσας το χωρίζουν 54 χιλιομέτρα. Πρόκειται για μία διαδρομή μέσα στα δάση πεύκης και έλατου, την οποία πριν από 40 χρόνια ακολούθησαν Γερμανοί τουρίστες με καγιάκ, για να ανακαλύψουν τον παραπόταμο του Αώου ,το Κουκουμάντρι, που πηγάζει από την Σαμαρίνα και διασχίζει το Δίστρατο. Τότε, μπήκε και το πρώτο λιθαράκι για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, η οποία εξελίχθηκε με την δημιουργία του Χιονοδρομικού Κέντρου της Βασιλίτσας.
Για τους λάτρεις της φύσης, τους περιπατητές, εκεί περνάει και το σηματοδοτημένο μονοπάτι Ε6 με την άγρια φυσική ομορφιά, που από το Δίστρατο οδηγεί στην Σαμαρίνα και την Βοβούσα, διασχίζοντας τον Σμόλικα και την χαράδρα του Αώου
Στο χωριό υπάρχουν ξενώνες, ταβέρνες, καφετέριες. Στα 14 χιλιόμετρα της διαδρομής για τη Βασιλίτσα, το τοπίο εναλλάσσεται. Αρχικά ο επισκέπτης θαυμάζει τα δάση της πεύκης, ενώ στη συνέχεια απολαμβάνει τα αλπικά λιβάδια με τα ρόμπολα και τις οξυές. Για τους λάτρεις της φύσης, τους περιπατητές, εκεί περνάει και το σηματοδοτημένο μονοπάτι Ε6 με την άγρια φυσική ομορφιά, που από το Δίστρατο οδηγεί στην Σαμαρίνα και την Βοβούσα, διασχίζοντας τον Σμόλικα και την χαράδρα του Αώου.
Η ιστορία του χωριού
Ο κ. Παγανιάς μίλησε και για την ιστορία του Δίστρατου.
Στον Κάτω Μαχαλά του Διστράτου βρέθηκαν τάφοι βυζαντινής καθώς και ρωμαϊκής ή αρχαίας εποχής στους οποίους ήταν θαμμένοι πολεμιστές με τα όπλα τους τα οποία φυσικά έπεσαν σε χέρια αρχαιοκάπηλων και εξαφανίστηκαν.
Συγκεκριμένα δε στα θεμέλια του σπιτιού του Αλέξη Θώμου στο μεσαίο μαχαλά, βρέθηκαν περί το 1930 : δόρατα, αγγεία κλπ. που είχαν βέβαια την ίδια τύχη.
Οι πρώτες αναμνήσεις και παραδόσεις γύρω από την ύπαρξη του χωριού αρχίζουν μετά την καταστροφή Γράμμοστας. Τότε, πιθανόν στις αρχές του 18ου αιώνα, ήρθε φυγάδας κάποιος Θύμιος Μπριάζας, πρόγονος των οικογενειών Νίκου, Ευθυμίου και Αθανασίου και κατοίκησε κοντά στην περιοχή του Αηλιά.
Αυτός λοιπόν καθώς και άλλοι φυγάδες από την Γράμμοστα και το Λιανοτόπι που ήρθαν μετά από αυτόν, έχτισαν και την εκκλησία του Προφήτου Ηλία.
Άλλη παράδοση-ανάμνηση έχουμε από την άφιξη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στη Μπριάζα, όπως λεγόταν τότε το Δίστρατο.
Κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την επανάσταση του 1878 αρκετοί νέοι της Μπριάζας βγήκαν στα βουνά και πολέμησαν τους Τούρκους. Κάπου 40 παλικάρια με αρχηγούς τους περίφημους αδερφούς Γκαρελαίους Νικόλα και Θύμιο. Συνέπραξαν με τα σώματα του Λεωνίδα του Νταβέλη και άλλων οπλαρχηγών και έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες.
Το χωριό πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς και παραδόθηκαν στις φλόγες 204 σπίτια. Ο εξωραϊσμός του οικισμού έγινε επί «Καποδίστρια». Πέραν από τα λιθόστρωτα καλντερίμια αναπαλαιώθηκαν και μπήκαν ξανά σε λειτουργία όλο το χρόνο το παραδοσιακό μαντάνι και η νεροτριβή.
Επαγγέλματα και ασχολίες των κατοίκων
Τα κυριότερα επαγγέλματα με τα οποία ασχολούντα οι παλιοί Μπραζιώτες ήταν του υλοτόμου, του κατρανά, του κτηνοτρόφου και του κερατζή (αγωγιάτη).
Οι περισσότεροι ήταν και είναι ακόμη και σήμερα υλοτόμοι και δασεργάτες και εργαζόταν -όπως και σήμερα- σε όλη την Ήπειρο, Θεσσαλία και Δυτική Μακεδονία. Στα παλιά χρόνια υπήρχαν υλοτόμοι που δεν μεταχειρίζονταν καθόλου το πριόνι. Ήταν τέλειοι τεχνίτες και μόνο με το τσεκούρι έβγαζαν γρεντιές για πελεκητές και σχιστές για πατώματα και στέγες, πέταυρα, πέλες, πασσάλους και άλλα διάφορα όπως ξυλοδέματα και σανίδες ακόμη για πατώματα που παιδεύονταν κατόπι οι μαραγκοί ολόκληρες μέρες να τις πλανίζουν για να τις φέρουν σε λογαριασμό.
Είχαν και τις σιάρες, μεγάλα χειροπρίονα που τα δουλεύανε ζευγάρι από δύο μαζί για να γκρεμίζουν και να τεμαχίζουν τους κορμούς των δέντρων.
Σήμερα έχουν τα αλυσσοπρίονα γι αυτή τη δουλειά. Του κορμούς των δέντρων τους τετραγώνιζαν με το τσεκούρι και κατόπι τους έσχιζαν με τα μεγάλα χειροπρίονα (μπρατσόλια), βγάζοντας γρεντιές, σανίδες κλπ. Κι αυτά φυσικά τα δουλεύανε ανά δύο τεχνίτες.
Όπου υπήρχε κοντά νερό έστηναν και νεροπρίονα που τα αντικατέστησαν σήμερα οι λεγόμενοι καταρράκτες που κινούνται με υγρά καύσιμα και με ρεύμα. Είχαν και τις πριονοκορδέλες για ψιλότερες δουλειές.
Σήμερα όπως προαναφέραμε ασχολούνται και με την εκτροφή της πέστροφας αλλά και με ξενοδοχειακά και τουριστικά επαγγέλματα λόγω της γειτνίασης με το Ε.Χ.Κ της Βασιλίτσας.
Η ονομασία του χωριού δίνει και την προνομιακή γεωγραφική του θέση. Είναι πάνω σε δύο στράτες. Η μια για την Κόνιτσα και η άλλη για τα Γρεβενά.
Ετσι λοιπόν όταν βρεθείτε στην περιοχή είτε από την πλευρά των Γρεβενών είτε από την πλευρά της Κόνιτσας αξίζει να επισκευθείτε αυτό το πανέμορφο και γεμάτο ζωή όλο τον χρόνο Βλαχοχώρι.