Ένα από τα πέντε πανέμορφα βλαχόφωνα χωριά των Βορείων Τζουμέρκων
To Βαθύπεδο, με παλιότερες ονομασίες Προυσβάλλα, η Προσβάλα, η Ποσβάλα, ή Προυβάλα, είναι ο οικισμός που βρίσκεται ανατολικά των Ιωαννίνων, στους πρόποδες της Σαρμανίτσας του όρους Λάκμος ή Περιστέρι. Πρόκειται ίσως για τον πιο απομακρυσμένο οικισμού από την έδρα του Δήμου.
Για την ιστορία του Βαθυπέδου αναφέρετε οτι κατά την εξάπλωση των Συρρακιωτών και συγκεκριμένα στο 1730 στην οικουμένη για την ανεύρεση καλύτερης τύχης , μια τετραμελής οικογένεια με το όνομα Γκόγκας ήρθε και εγκαταστάθηκε με τα ζώα τους στη περιοχή του σημερινού Βαθυπέδου.Το χωριό βρίσκεται άνω και ανατολικά του χωριού Κράψη , απέχει από τα Γιάννενα περίπου 40 χιλιόμετρα και έχει υψόμετρο 1.150 περίπου μέτρα.
Η παλιά ονομασία του χωριού ήταν ¨Προυσβάλα¨ Το 1930 το χωριό πήρε την σημερινή του ονομασία Βαθύπεδο από την γεωγραφική του θέση , δηλαδή χωριό βρισκόμενο σε πεδιάδα περιβαλλόμενη από βουνά. Πράγματι αποτελεί ένα γραφικό χωριό που το περιτριγυρίζουν βουνά , ιδανικά για κτηνοτροφία , έχει άφθονα νερά τα οποία κατεβαίνουν από τα βουνά και καταλήγουν στον Άραχθο ποταμό.
Το κλίμα του είναι ξηρό και πολύ υγιεινό.
Το 1900 αριθμούσε το Βαθύπεδο περίπου 35 οικογένειες και το 1929 είχε περίπου 50 οικογένειες , δηλαδή γύρω στους 300 κάτοικους .Κύρια ασχολία των κατοίκων από την ίδρυση του χωριού ήταν η κτηνοτροφία (γιδοπρόβατα) , ασκούσαν όμως και αλλά επαγγέλματα όπως γεωργοί , τεχνίτες , ραφτάδες , έμποροι υφασμάτων σε περιορισμένο όμως βαθμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατασκεύαζαν και εμπορευόταν ¨Φλοκάτες¨ κάλτσινο και δίμιτο που χρησιμοποιούσαν σε διάφορα είδη ενδυμάτων.
Οι Βαθυπεδιώτες καλλιεργούσαν σε μια ορισμένη έκταση όλοι το ίδιο προϊον που ήταν άλλοτε σιτάρι , άλλοτε σίκαλη , άλλοτε κριθάρι. Οι τεχνίτες ξενιτευόταν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας οι δε οικογένειες τους μένανε μόνιμα στο Βαθύπεδο Κύρια ασχολία του χωριού όπως προαναφέραμε ήταν η κτηνοτροφία. Έτσι οι τυροκόμοι οι οποίοι εργαζόταν ποιο παλιά στα γύρω χώρια το 1920-30 δημιουργούν το πρώτο τυροκομείο στο χωριό τους .Από την ίδρυση του λειτουργούσε μύλος και νεροτροβή.
Μέχρι το 1876 το Βαθύπεδο ( τέως Πουσβαλα ) αποτελούσε μια κοινότητα με το Συρράκο. Από το 1876 και μετά αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα. Πρέπει να τονίσουμε ότι μέχρι το 1900 δεν υπήρχαν σύνορα στο χωριό. Ο ορισμός των συνόρων έγινε το 1909 με την αγορά και οριοθέτηση της περιοχής που κατέχει το σημερνό Βαθύπεδο . Η αγορά έγινε από τον Μπέη των Ιωαννίνων με συμβολαιογραφικά έγγραφα και η αξία ανήλθε στο ποσό των 400 λιρών και πληρώθηκε σε τέσσερις ετήσιες δόσεις , από το 1909 μέχρι το 1913.
Το ποσό αυτό ξεπλήρωσαν οι Βαθυπεδιώτες στον Μπέη με φορολογία που υπέβαλαν στα γιδοπρόβατα . Επι τουρκοκρατίας το χωριό διοικούνταν από τους γεροντότερους που είχαν έναν επικεφαλή που ονομαζόταν ¨Μουχτάρης¨ . Στην αρχή ο Μουχτάρης είχε έδρα το χωριό Κράψη και από εκεί διηύθυνε το Βαθύπεδο . Όλες οι ενέργειες αυτών γινόταν αφού πρώτα ενέκρινε ο Μπέης των Ιωαννίνων. Αργότερα ο Μουχταρης βρισκόταν στο Κοντοβράκι και από εκεί πλέον επέβλεπε . Μετά βέβαια από το 1914 εφαρμόστηκε ο νόμος περί Δήμων και κοινοτήτων και έκτοτε το χωριό διοικείται από πενταμελές κοινοτικό συμβούλιο.
Όταν το χωριό απελευθερώθηκε από τους Τούρκους κατά το έτος 1913 άνηκε στην επαρχία Μαλακασίου και από το έτος 1935 και μετά στην επαρχία Δωδώνης . Σημαντική μείωση παρατηρείται στην κτηνοτροφία , που ήταν το κυριότερο επάγγελμα του Βαθυπέδου , το 1929 που στην Ελλάδα ήρθαν και εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες . Τότε έγινε και απαλλοτρίωση στους γεωργούς . Αυτό στάθηκε και η μεγαλύτερη αιτία μείωσης της κτηνοτροφίας καθότι δεν έβρισκαν πλέον εκτάσεις για ενοικίαση στα χειμαδιά του νόμου Άρτας , στο Ξηρόμερο και στη Θεσσαλία που κατέβηκαν να ξεχειμάσουν οι βαθυπεδιώτες .
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι κτηνοτρόφοι μετακινούνταν με όλη τους την οικογένεια σε αντίθεση με τους τεχνίτες που η οικογένεια τους έμενε όλο το χρόνο στο χωριό. Το χειμώνα στο Βαθύπεδο έμεναν μόνο τριάντα (30) περίπου οικογένειες .
Το χωριό υπέστη τρεις μεγάλες καταστροφές : Η πρώτη επί τουρκοκρατίας , όταν ο καπετάν Γρίβας περνώντας από τα ¨Τζουμέρκα¨ η από το ¨Κουτσελιό¨ με κατεύθυνση το Μέτσοβο πυροβολήθηκε βγαίνοντας στην Μπαλτά από τους Προσβαλίτες. Στην συνεχεία αυτός σε αντίποινα έκαψε λίγα σπίτια και άρπαξε ζώα και τρόφιμα. Αυτό το γεγονός έχει μείνει στη μνήμη των παλαιοτέρων με την έκφραση (χαλασμός του Γρίβα ) και έγινε το 1854. Η δεύτερη καταστροφή του χωριού έλαβε χώρα στις 23 Οκτωβρίου του 1943 , όταν το χωριό κάηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από τους Γερμανούς κατακτητές.
Το χωριό μέσα στα δυο επόμενα χρόνια ξανακτίστηκε από τους Βαθυπεδιώτες οι οποίοι εξακολουθούσαν να μένουν ακόμη στο χωριό. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του χωριού κατά το έτος 1943 οργανώθηκαν στο Ε.Α.Μ-ΕΛΛΑΣ. Συγκεκριμένα οι διαμένοντες μόνιμα στο Βαθύπεδο οργανώθηκαν τον χειμώνα του 1943 και στην συνεχεία τον Μάιο του ίδιου χρόνου οργανώθηκαν και οι μετακινούμενοι δηλαδή αυτοί που ήταν στα χειμαδιά. Τέλος η τρίτη καταστροφή η οποία σημάδεψε την μοίρα του χωριού έγινε το έτος 1967 όταν το χωριό καταστράφηκε από σεισμό. Όλα αυτά και η επιθυμία ανεύρεσης καλύτερης τύχης ανάγκασε τους Βαθυπεδιώτες να εγκαταλείψουν το Βαθύπεδο και να εγκατασταθούν στις περιοχές Άρτας –Ιωαννίνων και στην Αθηνά.
Κακάβα η αλλιώς πλάκα , ένα από τα ιστορικότερα σημεία του Βαθυπέδου. Πριν γίνει ο καινούριος δρόμος η είσοδος του χωριού ήταν από εδώ. Ειδικά τα παλιά χρόνια δεν περνούσε ούτε αυτοκίνητο αλλά ίσα ίσα περνούσες σκυφτός. Ο συγχωρεμένος τότε Φώτης Καράλης είχε δεθεί με ένα σκοινί από ψηλά σε ένα πουρνάρι και με ένα κομπρεσέρ άνοιξε τρύπες για να μπούνε τα φουρνέλα. Σιγά σιγά μετά με τα χρόνια ανοίχτηκε τελικά και για την διέλευση αυτοκινήτων όμως πρόσφατα και πάλι ο δρόμος είναι δύσκολος για ΙΧ να περάσει.
ΤΟ ΒΑΘΥΠΕΔΟ ΣΗΜΕΡΑ Οι βαθυπεδιώτες αν και έφυγαν από το χωριό τους ωστόσο έδειξαν τις ικανότητες και την δημιουργικότητα που τους χαρακτήριζε από παλιά σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής. Ειδικότερα μερικοί από αυτούς οι ευρισκόμενοι κύρια στην περιοχή της Άρτας ασχολούνται με την κτηνοτροφία , επάγγελμα που υπήρξε από παλαιά η κύρια ασχολία τους , με σύγχρονες και τελειοποιημένες μεθόδους. Άλλοι ασχολούνται γενικά με το εμπόριο και συγκεκριμένα είναι ονομαστοί τυρέμποροι έχοντας αναπτύξει δραστηριότητες όχι μόνο στην εσωτερική αλλά και στην εξωτερική αγορά. Επίσης άλλοι έγιναν μικροεπαγγελματίες δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι ενώ άλλοι έχουν αναδειχτεί σε πετυχημένους επιστήμονες.
Που ζουν και διαμένουν όμως όλoi αυτοί που προαναφέραμε ; Ενενήντα (90) περίπου οικογένειες βρίσκονται στην περιοχή της Άρτας ,πενήντα μια (51) στα Γιάννενα και πενήντα οκτώ (58) διαμένουν στην Αθήνα. Επίσης υπάρχει και περιορισμένος αριθμός οικογενειών στην Αμερική ,Αυστραλία και σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις.
Οι βαθυπεδιώτες αν και βρίσκονται μακριά από τον τόπο τους και έχουν αναπτύξει τόσο αξιόλογες δραστηριότητες , εν τούτοις δεν έχουν αποκοπεί από το γραφικό και όμορφο χωριό τους , νοσταλγώντας πάντοτε την επιστροφή σε αυτό. Κύρια απόδειξη είναι το ότι φτιάχνουν ακόμη και σήμερα σπίτια στο Βαθύπεδο και το επισκέπτονται συχνά , κυρίως το καλοκαίρι.
Η μεγαλύτερη συγκέντρωση στο Bαθυπεδο πραγματοποιείται στις 15 Αυγούστου γιορτή της Πανάγιας. Την ημέρα εκείνη το χωριό γεμίζει ζωή , θυμίζοντας τις παλαιές καλές μέρες του τότε χωριού. Ένα γεγονός που πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα είναι περίεργο και συνάμα συγκινητικό, μόνιμος κάτοικος του χωριού κάθ’ολη την διάρκεια του έτους μέχρι το 1990 ήταν μια γερόντισσα η Βάβω-Μιχάλαινα
Οι καταρράκτες του Βαθυπέδου είναι ένα από τα πιο όμορφα τοπία στο Βαθύπεδο προσβάσιμοι για τον κάθε επισκέπτη. Οι καταρράκτες είναι δύο ο ένας είναι ο μικρός καταρράκτης και πιο ζεστός ενώ ο δεύτερος είναι μεγαλύτερος και πιο παγωμένος. Παλιά ο δρόμος ήταν πιο δύσβατος για να πας αλλά τώρα έχει φτιαχτεί ένα παραδοσιακό καλντερίμι το οποίο σε βγάζει αμέσως εκεί. Ο κατάλληλος προορισμός σε αυτόν που του αρέσει η φύση!!
Το πρώην σχολείο στο Βαθύπεδο
Στο κέντρο του χωριού ( Μεσοχώρι ) όπως το έλεγαν πιο παλιά και δίπλα απ΄την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής , βρίσκεται το δημοτικό μας σχολείο . Χτίστηκε το 1952 και λειτούργησε μέχρι το 1973. ‘Έκτοτε ήλθε η ερήμωση . Στην ίδια θέση , υπήρξε άλλο σχολείο που είχε αρχίσει να λειτουργεί τουλάχιστον επίσημα , από το 1892,.
Το πρώτο κτίριο το είχανε κάψει οι Γερμανοί τον Οκτώβρη του 1943 και έπειτα από 9 10 χρόνια ξαναχτίστηκε και με την βοήθεια του Ευάγγελου Αβέρωφ
Ευχαριστούμε τον φίλο της ιστοσελίδας μας Παναγιώτης Γιώτης για κάποιες πληροφορίες και φωτογραφίες που μας έστειλε
Δείτε ένα καταπληκτικό video αναρτημένο στο YouTube από τον ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ.
