Ο Ναός της Παναγίας χτίστηκε το 1887 επί Αρχιερατείας του Μητροπολίτου Καστορίας Κυρίλλου, στα θεμέλια παλαιοτέρου Ναού, τον οποίον είχαν καταστρέψει τα στρατεύματα του Αλή Πασά. Η πέτρα με τον τρόπο που είναι τοποθετημένη μαρτυρά τη μεγαλοπρέπειά του. Στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου η περιοχή δέχεται τη χαριστική βολή. Ο Γράμμος γίνεται ορμητήριο των ανταρτών και ο Ναός, αρχηγείο και φυλακές. Οι κακουχίες των πολέμων αφήνουν τον Ναό ερείπιο. Ο κόσμος ωστόσο συνέρρεε την ημέρα του 15 Αύγουστου.
Ο Ναός φέρει στα κλίτη του πολεμίστρες, απ’ όπου οι κάτοικοι του χωριού αντιμετώπιζαν τους τουρκαλβανούς.Το χωριό και ο Ναός δοκιμάζονται και στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα, όπου οι Βούλγαροι κομιτατζήδες λεηλατούν την περιοχή και ασεβούν προς την θαυματουργό Ιερά Εικόνα της Παναγίας.
Μπορεί, άλλωστε, να διακρίνει κανείς χαρακώματα και οβίδες της εποχής.Μαρτυρούνται δε, δεκάδες εκτελέσεις αθώων ανθρώπων, εντός και εκτός του Ιερού Ναού. Οι κακουχίες των πολέμων αφήνουν ερείπιο τον Ναό.
Σημαντική είναι η αναφορά στους Ιερείς του Ναού της Παναγίας, οι οποίοι δε γλίτωσαν κι αυτοί από τη φρίκη του πολέμου.Συγκεκριμένα, ο π. Δαμιανός, ο οποίος υπηρετούσε την περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου, συνελήφθη από τους Ιταλούς και στη συνέχεια οδηγήθηκε σε φυλακές της Ιταλίας, όπου και πέθανε. Επίσης, ο Ιερέας του Γράμμου στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος εκτελέστηκε από τους αντάρτες έξωθεν του Ιερού Ναού, ποτίζοντας με το αίμα του τα ηρωικά μέρη της Γράμμουστας.
Η Ιερά Εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας της Γράμμουστας
Η συμβολική σημασία της εικόνας της «Παναγιάς της Γραμμουστιανής» ξεπερνά τη θρησκευτική της διάσταση. Θεωρείται η Οδηγήτρια και προστάτιδα των Γραμμουστιάνων Βλάχων, το σύμβολο της εξιδανικευμένης, απωλεσθείσας ορεινής τοπικότητας τους. Ζωγραφισμένη στην Βενετία πριν 400 χρόνια βρισκόταν επί σειρά ετών στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής του Αργους Ορεστικού ενώ η εικόνα μεταφερόταν στη Γράμμουστα μόνο για την ημέρα του Παναγίας.
Κάθε χρόνο οι Γραμμουστιάνοι την ανεβάζανε πάνω σε ειδικό άλογο, ντυμένη με κόκκινο βελούδο με χρυσά σιρίτια, την τοποθετούσαν στην εκκλησία της Παναγίας για όλο το καλοκαίρι και μετά με τον ίδιο τρόπο την κατέβαζαν όταν έφευγαν για τα χειμαδιά.
Στο Αργος Ορεστικό υπήρχε εκκλησία της Παναγιάς όπου αναφέρεται ότι χτίστηκε με χρήματα των τσελιγκάδων του Γράμμου Χατζοπουλαίων, Πισιωταίων από το 1870. Η εικόνα της Παναγιάς της «Οδηγήτριας» μεταφερόταν εκεί, μέχρι που το 1941 η εκκλησία βομβαρδίστηκε από τους Ιταλούς, μάλλον κατά λάθος αφού δίπλα βρισκόταν ένας οικισμός με πυρομαχικά.
Η εκκλησία της Παναγιάς κατεδαφίστηκε μεταπολεμικά στη δεκαετία του 50 και οι εικόνες μεταφέρθηκαν στην Κορησό και την Μητρόπολη.
Αξίζει να αναφέρουμε πως στην Βενετία είναι τυπωμένο και το Ιερό Ευαγγέλιο της Παναγιάς της Γράμμουστας, το οποίο αποτελεί δείγμα υψηλής βενετσιάνικης αισθητικής. Είναι θαυμάσια εικονογραφημένο και φέρει παραστάσεις από τη ζωή του Χριστού και από τους Ευαγγελιστές. Μπορούμε να διαβάσουμε «Εν Ενετίησιν 1748».