Η αργυροχοϊα κατά τον 18ο και 19ο αι. ήταν μία από τις πιο χαρακτηριστικές χειροτεχνίες της Ηπείρου, που μάλιστα εξακολουθεί να επιβιώνει.
Τα εργαστήρια, κυρίως των Ιωαννίνων, των Καλαρρύτων και του Συρράκου, ανέδειξαν σπουδαίους καλλιτέχνες που έγιναν γνωστοί σε ολόκληρη τη Βαλκανική.
Η ιστορία της αργυροχοΐας στην περιοχή έχει μακραίωνο παρελθόν και θεωρείται συνέχεια της βυζαντινής κοσμηματικής και μεταλλοτεχνίας, «τέχνες» που συνδέονταν με το εκκλησιαστικό τελετουργικό και τις ανάγκες των βυζαντινών Δεσποτών για πολύτιμα μεταλλικά έργα. Από τους υστεροβυζαντινούς χρόνους, τα Γιάννενα λόγω της νευραλγικής τους θέσης και της υποστήριξης των τοπικών ηγεμόνων, αναπτύσσονταν, διέθεταν οικονομική ευρωστία και άκμαζαν, χωρίς να ανακοπούν από την οθωμανική κατάκτηση.
Τον 17ο αιώνα μαρτυρείται ήδη έντονη δραστηριότητα των «Κουγιουμτζήδων» σε χωριό των Ιωαννίνων. (Κουγιουμτζήδες ονομάζονταν οι έμποροι -οι οποίοι μερικές φορές ήταν και πλανόδιοι – αλλά και οι τεχνίτες κοσμημάτων, ρολογιών και άλλων αντικειμένων από πολύτιμα μέταλλα)
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου, η πόλη των Ιωαννίνων έγινε πρωτεύουσα ενός μεγάλου και ισχυρού πασαλικιού (τo πασαλίκι – οθωμανικά τουρκικά – αποτελούσε την περιοχή που βρισκόταν υπό τον έλεγχο ενός πασά) για να εξελιχθεί σε σημαντικό εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο.
Οι συνθήκες ευνόησαν περαιτέρω την καλλιέργεια της αργυροχοΐας που γνώρισε μεγάλη άνθηση. Ο ίδιος ο Αλή Πασάς, όχι απλά ήταν συλλέκτης πολύτιμων αντικειμένων ο ίδιος, αλλά ίδρυσε εκείνη την εποχή αργυροχοϊκά εργαστήρια μέσα στο παλάτι και συγκέντρωσε σε αυτά τους καλύτερους τεχνίτες. Την περίοδο του Αλή (1788-1822) οι τεχνίτες αριθμούσαν τους 55, ενώ τα έργα τους προωθούνταν όχι μόνο στην εσωτερική αγορά, αλλά στην ευρωπαϊκή Δύση, και στον βαλκανικό κόσμο της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Ιδιαίτερα οι Καλαρρυτινοί αργυροχόοι, υπό την προστασία του Αλή Πασά, έδωσαν ξεχωριστή ώθηση στην τέχνη. Κορυφαίοι μάστορες του «μαλαμοκαπνισμένου» ή «σαβατλίδικου είδους», που αφήσανε από την πλευρά τους λαμπρή παρακαταθήκη, ήταν οι πρώτοι που έχοντας γνώση της αξίας τους, αριθμούσαν και υπέγραφαν τα έργα τους με το όνομα και τον τόπο καταγωγής τους. Χαρακτηριστική η υπογραφή του αρχιχρυσοχόου και δασκάλου αργυροχοΐας στην αυλή του Αλή, Αθανάσιου Τζημούρη πάνω σε επικάλυμμα ευαγγελίου: «Εκατασκευάσθη και κατασκευάζονται εις Καλλαρύτες, χωρίον των Ιωαννίνων διά χειρός Αθανασίου Τζημούρη»). Καλαρρυτινοί ήταν άλλωστε, και η οικογένεια Βούλγαρη, του διάσημου σήμερα οίκου Bulgari, που δραστηριοποιείται από τον 19ο αιώνα.
Χρυσικοί ονομάζονταν οι τεχνίτες του ασημιού και ας μη δούλευαν με χρυσάφι. Υλικό τους ήταν το ασήμι, είτε λαγάρα, δηλαδή καθαρό, είτε αγιάρι, δηλαδή νοθευμένο για τις κατώτερες περιπτώσεις. Χρυσό χρησιμοποιούσαν μόνο για τις επιχρυσώσεις της φωτιάς στα πιο καλά τους έργα, που γι’ αυτό ονομάζονταν φλουροκαπνισμένα ή μαλαμοκαπνισμένα.
Οι πιο συνηθισμένες πατροπαράδοτες τεχνικές που χρησιμοποιούσαν είναι:
α) Η έκτυπη ή φουσκωτή. Τεχνική πανάρχαιη όπου τα θέματα προβάλλουν ανάγλυφα
β) Η εγχάρακτη, σε αυτήν τα θέματα χαράσσονται πάνω στην ασημένια επιφάνεια
γ) Η συρματερή ή κατά την διεθνή ορολογία φιλιγκράνα. Το αντικείμενο διαμορφώνεται με αργυρά σύρματα σε διάφορα πάχη, που με κατάλληλες συστροφές και συγκολλήσεις δημιουργούν την εντύπωση της ασημόπλεκτης δαντέλας
δ) Το σαβάτι ή κατά τη διεθνή ορολογία νιέλο. Το σαβάτι είναι είδος σμάλτου που γεμίζει τα βαθιά χαραγμένα στην ασημένια επιφάνεια διακοσμητικά θέματα. Τεχνική πανάρχαιά, που κατά κάποιον τρόπο εξυπηρετεί ακόμη περισσότερο η χρήση του ημιπολύτιμου αχάτη αλλά και των κοινών χρωματιστών λίθων, αρμονικά συνδεδεμένων.
Ως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο μάστορας, ο ολοκληρωμένος δηλαδή τεχνίτης κατείχε όλες τις τεχνικές και συμμετείχε σε όλες τις φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας.
Η γνώση και η πρακτική κατάρτιση απαιτούσε πειθαρχία, κόπους και πολλά χρόνια σκληρής μαθητείας. Μονάχα έτσι μπορούσε να φέρει κανείς τον «τίτλο» του «μάστορα» που έχαιρε μεγάλης κοινωνικής αναγνώρισης, καταξίωσης και φήμης. Τα κατοπινά χρόνια, μέχρι τις μέρες μας, οι τεχνίτες εξειδικεύονται και ως προς την τεχνολογία και ως προς την γνώση και την οργάνωση της παραγωγής.
Ακολουθήστε τα vlaxoxoria.gr στο Facebook και δείτε όλα όσα γράφουμε για τα χωριά την ιστορία , τα έθιμα , τις τέχνες , τα επαγγέλματα του παρελθόντος και την Λαογραφία των βλαχοχωρίων της Ελλάδας
